Na zdjęciu nie ma kołobrzeskiej Marii Magdaleny – spieszę od razu z wyjaśnieniami dla tych, którzy nie doczytają końca artykułu, albo nie sprawdzą podpisu do ilustracji. To zdjęcie tryptyku św. Marii Magdaleny z Muzeum Św. Anny w Lubece. Wygląda wspaniale: bogato rzeźbione, z postacią Marii z Magdali w części głównej, scenami świętych w skrzydłach bocznych, a także rzeźbioną predellą. Całość polichromowana i złocona. Podobny ołtarz, być może nie tak wystawny, istniał w Kołobrzegu.

Do czasów reformacji, w kołobrzeskiej kolegiacie istniało 20 lub według innych przekazów 22 ołtarze, prawdopodobnie w postaci bogato rzeźbionych, polichromowanych i złoconych tryptyków. Reprezentowały one poszczególnych świętych. Jak pisze ostatni pastor kolegiaty – Paulus Hinz, można było odnieść wrażenie, że każdy chciał mieć swojego „prywatnego” świętego, do którego chciał się modlić. Postawa pastora wynikała z protestanckiego sprzeciwu wobec takiej pobożności, zapomniał on wszakże, że to protestanci w XVI wieku usunęli większość z tych ołtarzy. Zachowały się 4 tryptyki: Św. Anny Samotrzeciej i Św. Mikołaja z Bari, Pokłon Trzech Króli i Ostatnia Wieczerza – znajdują się we wnętrzu bazyliki, a także Św. Jakuba Starszego, który jest obecnie w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Zachowało się także kilka figur z jednego z ołtarzy: św. Tomasza Becketa arcybiskupa Canterbury oraz św. Kosmy lub Damiana – są w bazylice, a także św. Hieronima – znajduje się w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Reszta została usunięta lub zniszczona. I choć część historyków uważa, że w kolegiacie nie było niszczenia dzieł sztuki, to powstaje w takim razie pytanie, co się z nimi stało…

Do tej pory, o istnieniu ołtarza św. Marii Magdaleny wzmiankował jedynie pastor Johann Gottlieb Wilhelm Maass. Jest on wymieniony pod pozycją 20, jako ufundowany w 1374 roku. Miał wisieć w prezbiterium. Jeśli więc przyjąć, że został zniszczony w okresie reformacji, to wynika z tego, że była to szczególna fundacja, być może pochodząca z kręgów kapituły, gdyż w okresie średniowiecza znajdowała się w prezbiterium. Powstaje wszakże inne zagadnienie: czy był to jedyny ołtarz funkcjonujący w tej swoistej ogromnej kaplicy, w której na pewno znajdowały się wspaniałe stalle kapituły z 1340 roku. Wiadomo, że prezbiterium posiadało specjalny ganek, dzięki czemu można było je obejść. Moim zdaniem, tych dzieł sztuki w prezbiterium musiało być więcej, jednakże informacje na ten temat nie zachowały się do naszych czasów. Dzięki publikacji Dietricha W. Poecka, która wyszła drukiem w 2021 roku, pt. „Das zweite Kolberger Stadtbuch 1373-1436”, mamy niezwykle cenną wzmiankę o tym ołtarzu, która potwierdza wypis pastora Maassa. Mowa jest w niej o fundacji na rzecz kanoników kościoła Mariackiego w Kołobrzegu, która miała być wypłacana przez mistrza ołtarza św. Marii Magdaleny ku pamięci mistrza Conrada Zeghelera wszystkim kapłanom w prezbiterium, podczas śpiewania „Regina Caeli” w noc zmartwychwstania w wysokości 8 szylingów. Fundatorowi przysługiwał za to odpust. Takie fundacje były niezwykle popularne w okresie średniowiecza.

Ciekawostkę stanowi także fakt, dlaczego dla kanoników tak ważny był ołtarz św. Marii Magdaleny, że został umieszczony w prezbiterium. Być może była traktowana jako apostołka apostołów, świadek zmartwychwstania, co też świetnie pasuje do wzmianki źródłowej z Księgi Miejskiej, gdy donację wypłacano podczas śpiewu wielkanocnego: „Królowo nieba, wesel się, alleluja, bo Ten, któregoś nosiła, alleluja, zmartwychpowstał, jak powiedział, alleluja, módl się za nami do Boga, alleluja”. Należy tu pamiętać także o opisie z Ewangelii św. Jana (J 20): „A pierwszego dnia po szabacie, wczesnym rankiem, gdy jeszcze było ciemno, Maria Magdalena udała się do grobu i zobaczyła kamień odsunięty od grobu. Pobiegła więc i przybyła do Szymona Piotra i do drugiego ucznia, którego Jezus kochał, i rzekła do nich: «Zabrano Pana z grobu i nie wiemy, gdzie Go położono»”. A potem mamy opis, gdy zmartwychwstały Jezus ukazuje się Marii, a ta go nie poznaje, bo myśli, że to ogrodnik. Była pierwszą, która zobaczyła Jezusa po jego zmartwychwstaniu. Jest więc to kolejna ciekawa, ale i symboliczna fundacja w kołobrzeskiej kolegiacie. Niestety, nie przetrwała do naszych czasów.

Więcej opisów na temat ołtarzy w bazylice znajdziecie w mojej najnowszej książce, pt. „Bazylika Mariacka w Kołobrzegu. Świadek ośmiu wieków historii miasta”. Książka ukaże się nakładem Wydawnictwa Kamera. Część nakładu zostanie rozdana bezpłatnie, ale ze względu na okres przedświąteczny i bardzo duże zainteresowanie tą pozycją, zachęcamy do zapisywania się. Książka będzie miała niemal 300 stron, ponad 270 ilustracji, papier kredowy, oprawę twardą. Koszt przy zapisie: 80 zł. Można to zrobić w Wydawnictwie Kamera od poniedziałku do piątku w godzinach 7-15 pod nr telefonu: 94-35-422-36, albo poprzez stronę internetową: https://kamerapress.pl/pl/nowa-ksiazka-zapisy

Robert Dziemba