Dziś historia miejscowości z gminy Dygowo, położonej ok. 18 kilometrów na wschód od Kołobrzegu. To nizinna kraina położona średnio 30 metrów nad poziomem morza, z której najwyższy szczyt to Falkenberg (Jastrzębia Góra - 43 m). Na południu znajduje się Parsęta, leniwie płynąca i przecięta przez drogę z Wrzosowa do Kłopotowa. Nad rzeką znajdowało się kąpielisko, przed wojną ulubione miejsce mieszkańców, zwłaszcza młodzieży.

Pierwszą wzmiankę o Wrzosowie, A. Chludziński znajduje już w dokumencie z 1240 roku, gdzie pojawia się Vressow. Według niego, to właśnie stąd, od wrzosu, bierze się także powojenna nazwa miejscowości. Pierwotna nazwa bierze się ze słownictwa słowiańskiego. To niemieccy kanceliści dokonali jej przemiany i zniemczenia na Fritzow w 1263 roku – wystarczyła niewielka zmiana w zapisie, a wymowa jakoś się zgadzała. Fritz – jak słusznie zauważa doktor Chludziński, to zdrobnienie niemieckiego imienia Friedrich. I tak też uważano dotychczas w niemieckiej historiografii, że Wrzosowo ma korzenie niemieckie i powstało w ramach osadnictwa niemieckiego, na co nie ma jednoznacznych dowodów. Rok 1263 to ważna data w historii miejscowości. W źródłach zachowała się data dzienna: 23 lutego – tego dnia została erygowana parafia we Wrzosowie, a biskup kamieński Hermann von Gleichen uposażył ją w konia oraz w miejscowości: Lubiechowo (powiat białogardzki), Kłopotowo, Piotrowice, Jazy, Łykowo i Połomino. Dziesięcina z Wrzosowa przysługiwała kapitule kolegiackiej w Kołobrzegu, a 1/3 wsi była własnością Klasztoru Staromiejskiego w Budzistowie. Zachował się odrys pieczęci rycerza Borka II z Wrzosowa, który był kasztelanem kołobrzeskim, a więc wysoko społecznie i administracyjnie postawioną osobą. Kolejna wzmianka o Wrzosowie pochodzi z 1345 roku i informuje, że biskup kamieński Johann von Sachsen-Lauenbur wykupił rycerzy Henninga, Hermanna i Friedricha von Damitz. Zgodnie z informacją z 1565 roku, Wrzosowem władał Lucas Ferner, wywodzący się z rodu wzmiankowanego już w 1287 roku. W XVII wieku Wrzosowo należy do rodu Podewilsów, a w XVII wieku widzimy je w rękach rodu von Damitz, a następnie von Platen. W 1804 roku Wrzosowo należy do emerytowanego porucznika Carla Christopha Philippa von Haydebreck. Majątek ten w 1814 roku został sprzedany rodzinie zmarłego w 1813 roku kołobrzeskiego kupca Ernsta Friedricha Samuela Schrödera. Taką informację podaje Manfred Vollack. Natomiast należy te kwestie nieco uściślić. Ród Schröderów był już panem we Wrzosowie przed śmiercią protoplasty potęgi tej rodziny, a także władał Lubiechowem, Skoczowem i Rusowem. W Kołobrzegu, w narożniku ulicy Armii Krajowej i Giełdowej znajdował się ich pałac z niezwykle bogatymi wnętrzami (na marginesie, karę twierdzy odbywał tam prymas Polski Marcin Dunin-Sulgustowski w latach 1839-1840).

Wrzosowo było typową wsią średniowieczną. Nie mamy zbyt wielu informacji na jej temat z tego okresu. Nie mamy także wzmianek dotyczących strat wojennych, tak z wojny trzydziestoletniej jak i siedmioletniej. W 1780 roku mieszkało tu 147 osób. Zmiany społeczno-gospodarcze następują wraz z wyzwoleniem chłopów i reformami rolnymi w państwie pruskim po wojnie francusko-pruskiej lat 1806-1807. W 1816 roku mieszkało tu tylko 125 osób. Wrzosowo w tym czasie borykało się z problemami związanymi z brakiem terenów pod produkcję rolną. Pastwiska stanowiły zaledwie 4% gruntów, co było niewystarczające do prowadzenia hodowli. Tuczono bydło i trzodę chlewną, ale nie przekraczało to potrzeb gospodarstwa. Uprawiano żyto, owies i ziemniaki, a także pszenicę, jęczmień i buraki cukrowe. W późniejszym okresie zwiększyło się pogłowie bydła mlecznego. W XX wieku mleko to było niezwykle popularne w Kołobrzegu – butelkowano je od 1927 roku. Zajmowano się tu także wydobywaniem torfu, który następnie było wykorzystywany do palenia w piecach. Kolejne zmiany nastąpiły wraz z budową szosy łączącej Kołobrzeg z Karlinem w latach 1836-1839. Zaczęła wzrastać liczba mieszkańców. W 1855 roku mieszkały tu już 304 osoby. Przełomową inwestycją była budowa Kolei Zachodniopomorskiej, a także dworca we Wrzosowie w 1859 roku. Wieś zmieniła się z rolniczej w dworsko-rolniczą ze wzrastającą liczbą rzemieślników. W 1867 roku mieszkały tu 342 osoby. Potem liczba nieco spadła, ale w XX wieku przekroczyła 400 osób. W latach 20-tych XX wieku obserwujemy spadek do poziomu 368 osób w 1939 roku. Zmiany społeczno-gospodarcze widać także w inwestycjach lokalnych po I wojnie światowej, jak szopie na narzędzia dla strażaków, szkole, przedszkolu, nowym cmentarzu czy boisku sportowym.

Według M. Vollacka, szkoła we Wrzosowie powstała już w 1784 roku. W 1787 roku, nowy budynek szkolny wzniesiono naprzeciwko kościoła. Był on wykonany w technologii muru pruskiego, kryty strzechą. Docelowo, miało to być mieszkanie wdowy po kaznodziei i de facto jako budynek szkolny był używany dopiero po jej śmierci w 1806 roku. W 1871 roku, według spisu powszechnego, we Wrzosowie mieszkało 92,9% mieszkańców, którzy umieli czytać i pisać, a analfabeci stanowili 2,9% mieszkańców. Nowy budynek szkolny powstał w latach 1928-1929. W starym założono rzeźnię.

Kościół we Wrzosowie powstał zapewne już w XIII wieku i forma gotycka tej świątyni stanowiła prawdopodobnie rozbudowaną wersję formy pierwotnej. Ta przebudowa musiała nastąpić na przełomie XV i XVI wieku, pozostawiając trwałą formę gotycką aż do czasów obecnych. Świątynia, na szczęście, w czasie wielkich wojen nie została zniszczona, za to rozkradziono jej wyposażenie. Do wojny zachowała się barokowa ambona z figurami apostołów, a także chrzcielnica z 1643 roku (tę datę podaje M. Vollack, za to D. Kubicki w późniejszej swojej pracy podaje datę 1634, która jest konsekwentnie, wydaje się, błędnie powielana przez innych autorów). Kościół orientowany, murowany z kamienia polnego (większa część nawy) oraz z cegły, oszkarpowany (przypory). Świątynia jest jednonawowa, na rzucie prostokąta, z prezbiterium zakończonym trójbocznie, z gotyckimi sklepieniami wewnątrz. Przy prezbiterium, od północy i południa dobudowano dwa pomieszczenia, w tym zakrystię. Od zachodu, na planie kwadratu znajduje się wieża, dwukondygnacyjna, z dachem siodłowym, zdobiona dwoma rzędami blend. Od zachodu znajduje się gotycki portal, prawdopodobnie przebudowany w XIX wieku. W 1925 roku, zdecydowana większość mieszkańców była ewangelikami. 8 osób było wyznania rzymskokatolickiego. Mieszkał tu także jeden Żyd.

Kompleks pałacowo-dworski powstał na północnym krańcu wsi, po wielkim pożarze w 1839 roku. W 1929 roku liczył on ponad 400 hektarów. W majątku w 1925 roku żyło 169 osób. Żyły tu 24 rodziny. 12 osób pracowało jako służba bezpośrednio w dworze. Pozostali pracowali w gospodarstwie. Hodowano tu było i specjalizowano się w tuczu świń. Trzymano także owce. W majątku znajdowała się również gorzelnia. Jak to już było wspomniane, włości te były we władaniu rodu Schröderów. Około 1890 roku zakupił je August Ahrens ze Szczecina. W 1909 roku tereny te został sprzedane po raz kolejny, aby przeszły wreszcie w ręce Heinricha von Enckevort, który przekazał je swojemu synowi Ulrichowi. Ten gospodarzył we Wrzosowie do 1945 roku. W tym czasie pałac wrzosowski spłonął. Zachował się częściowo park dworski z XIX wieku o powierzchni ok. 3 hektarów.

Robert Dziemba
Fot. M. Vollack, Das Kolberger Land, Husum 1999.
Na zdjęciu wprowadzającym dworzec kolejowy we Wrzosowie (podróż do Kołobrzegu latem 1938 roku trwała ok. 30 minut), poniżej Zajazd "Pod Złotym Orłem" F. Goedtkego, zdjęcie pałacu we Wrzosowie i tamtejszego kościoła parafialnego.