8 kilometrów w linii prostej od ujścia Parsęty do morza, czyli poza granicami miasta Kołobrzeg, ulokowano jednostkę wojskową. Chociaż podlegała pod dowództwo w Gryficach, to zaliczana była do Garnizonu Kołobrzeg. Mowa tutaj o 282. kompanii radiotechnicznej z Przećmina pod Kołobrzegiem. Nie będziemy tu rozwodzić się na temat początków tego typu jednostek zaraz po zakończeniu II wojny światowej w Polsce, ponieważ historia wojsk radiotechnicznych w istocie jest bardzo złożona. Ogromna dynamika rozwoju technicznego sprzętu bojowego i dyslokacji jednostek sprawia, że trudno jest, nie będąc specjalistą Wojsk Radiotechnicznych, zrozumieć istotę tych zmian. Możemy wspomnieć, że fundamentem była służba obserwacyjno-meldunkowa i funkcjonujące w jej strukturach samodzielne bataliony obserwacyjno-meldunkowe oraz zawarte w nich kompanie i posterunki obs.-meld. Taki stan „ewoluował” do roku 1955 roku.

Od lutego 1956 roku do polowy 1957 roku trwała reorganizacja jednostek: wyeliminowano ze struktur pododdziały obserwacyjno-meldunkowe. 8. samodzielny pułk obs-meld. posiadał wcześniej kilka kompanii, ale zarządzeniem Szefa SG WP nr 0304/Org. z dnia 28.12.1955 roku sformowano nowe: w Przećminie, Lisewie Kaszubskim koło Lęborka i Chruścielu koło Braniewa. Pod koniec 1956 roku na bazie 8 samodzielnego pułku obs-meld. utworzono 8. samodzielny pułk radiotechniczny. Początkowo dowództwo znajdowało się w Bydgoszczy, lecz przeniesiono je w 1957 roku do Słupska. 8. pułk podlegał pod 2. Korpus Obrony Powietrznej Kraju. Rozkaz MON nr 0054/Org. z dnia 06.07.1957 roku nakazywał bazie samodzielnych pułków radiotechnicznych sformować dziewięć samodzielnych batalionów radiotechnicznych podlegających dowództwom KOPL. Interesująca nas kopania radiotechniczna została przeniesiona pod dowództwo 9. samodzielnego batalionu radiotechnicznego (JW 3747) w Choszcznie. Otrzymała też nową numerację: 295.

Według dostępnych danych na dzień 1 stycznia 1961 roku 295. kompania radiotechniczna z Przećmina posiadała na swoim wyposażeniu:
•    Radar wczesnego ostrzegania P-10,
•    Zestaw NYSA [1].
W lipcu 1965 roku nastąpiła zmiana numeru kompani z 295 na 293, dlatego, że zmieniła się podległość pod 9. samodzielny batalion radiotechniczny z Choszczna. Dużych zmian w sprzęcie nie odnotowano. Doszedł polski radar ostrzegawczy typu JAWOR. Dodatkowo, wprowadzano modyfikacje polegające na zainstalowaniu systemu identyfikacji „swój-obcy” typu Kriemnyj-2. W 1967 roku na bazie 9. samodzielnego batalionu radiotechnicznego utworzono 13. pułk radiotechniczny w Choszcznie. Wg danych z 1967 roku, kompania z Przećmina znowu zmieniła podległość pod 5. batalion radiotechniczny z Chynowa [2], oraz odnotowano zmianę numeru z 293 na 52 (252 posterunek RLP wg oznaczeń wojsk lotniczych).

Na wyposażeniu kompanii było:
•    Radar wczesnego ostrzegania P-35,
•    Radar ostrzegaczy Jawor,
•    Wysokościomierz PRW-9,
•    Wysokościomierz PRW-11,
•    Radiolinia RL-30.

W połowie lat 60-tych wprowadzano automatyzację do struktur polskiej radiolokacji. Wtedy też zakupiono pierwsze zestawy Wozduch-1P. System ten składał się z aparatury przyjmowania i przekazywania danych ASPD-1, którą tworzyły obiekty 2B montowane na stanowiskach dowodzenia kompanii radiotechnicznych (lub obiekty 8D dla stanowisk dowodzenia batalionu), oraz aparatury naprowadzania przyrządowego Kaskad z obiektem 6B, który był skompletowany z środkami łączności Klucz-1 i radiolinią mechaniczną Lazur. Początkowo, zakupione zestawy przybyły do kraju zdekompletowane. W 1969 roku sprowadzono kolejne cztery zestawy, tym razem kompletne. Jako jedne z pierwszych, takie zestawy otrzymały kompanie z Przećmina i Gryfic.

Na początku 1971 roku przeniesiono dowództwo 5 batalionu radiotechnicznego z Chynowa do Gryfic, do sformowanej wcześniej kompani. Od 1971 roku w Gryficach ulokowano jedną z trzech samodzielnych kompanii zakłóceń radiolokacyjnych, należącą do 3. pułku zakłóceń radiolokacyjnych. Każda kompania posiadała oprócz dowództwa, trzy terenowe plutony zakłóceń radiolokacyjnych. Prawdopodobnie każdy taki pluton ulokowano w kompaniach radiotechnicznych, podległych pod 5. batalion z Gryfic. Kompania zakłóceń posiadała sprzęt, którym można zorganizować barierę zakłóceń w celu uniemożliwienia przeprowadzenia rozpoznania radiolok. i obserwacji obiektów naziemnych, oraz odpalenia pocisków „powietrze-ziemia”. Dowódca Wojsk OPK rozkazem Nr 0160/Org. z dnia 9 sierpnia rozkazał Dowódcy 2. Korpusu OPK w terminie do 28 lutego 1975 r. sformować 28 Batalion Radiotechniczny w Gryficach – JW 5211 - na bazie 5. i 6. batalionu radiotechnicznego. I nastąpiła kolejna, już ostateczna zmiana numeracji, na 282. kompanię radiotechniczną.

Z ciekawostek można podać zdarzenie z dnia 5 października 1976 roku. Drogą publiczną oznakowaną znakami drogowymi zakazu zatrzymywania się i postoju przejechał samochód Volkswagen na rejestracji RFN, w którym znajdowały się 4 osoby, wykonujące zdjęcia obiektu i sprzętu wojskowego PłSD-28 (Połączone Stanowisko Dowodzenia 28 brtech w Pruszczu k. Gryfic [3]). Wartownicy zatrzymali samochód, odebrali kamerę video oraz aparaty fotograficzne i spisali dane tych osób. Dowódca 28 brt wyróżnił wartowników za należytą postawę, czujność i wykonywanie obowiązków w zakresie przeciwdziałania penetracji. Za osiągnięcie bardzo dobrych wyników w szkoleniu bojowym i dyscyplinie 2. BRt został w 1980 r. wyróżniony w dyrektywie ministra obrony narodowej, otrzymał również dyplom oraz medal pamiątkowy „Za Wybitne Osiągnięcia w Służbie Wojskowej”. W znacznym stopniu do tych wyróżnień przyczyniły się bardzo dobre wyniki z ćwiczeń „Granit-80” i „Argon-80”. Dowódca Wojsk OPK wyróżnił dowódcę 23. BRt – ppłk. Zygmunta Górnickiego i 282. krtech pod dowództwem kpt. Józefa Badowicza.

W 1981 roku przeszkolono grupy specjalistów do obsługi wprowadzanych do uzbrojenia stacji radiolokacyjnych RT-17 i RW-31. Radar RT-17 służył do wykrywania celów nisko lecących. Brygada otrzymała 16 urządzeń tego typu. Pierwszą RT-17 zainstalowano w 282. krtech w Przećminie. W okresie od 19 listopada 1981 roku do 25 lutego 1982 roku sprawnie rozwinięto i wdrożono do służby dyżurnej zautomatyzowany system dowodzenia Wektor-2WE na PłSD-28 w Gryficach i jednostkach podległych PłSD-28. Wielki sukces w 1982 roku odniosła 282. krtech w Przećminie (dowódca – kpt. Józef Badowicz). Wśród pododdziałów radiotechnicznych Wojsk OPK zajęła ona 1 miejsce i uzyskała tytuł „Mistrzowska Kompania Radiotechniczna w Wojskach OPK”.

W czasie funkcjonowania 282. kompanii radiotechnicznej w strukturach 28. Batalionu Radiotechnicznego, przeprowadzano wiele ćwiczeń taktyczno-bojowych, m.in.:
•    w dniach 21 i 22 lutego 1984 roku doskonalono umiejętności osłony przegrupowujących się wojsk operacyjnych, wykonywano manewr kompanii radiotechnicznych na nowe pozycje w warunkach działań bojowych i zwalczania środków napadu powietrznego na małych i średnich wysokościach w warunkach intensywnych zakłóceń radioelektronicznych;
•    W dniach 19 i 20 lutego 1985 roku zwalczano dużych grup środków napadu powietrznego w osłonie przegrupowania wojsk operacyjnych we współdziałaniu z OPL, ćwiczeniem kierował dowódca korpusu gen. bryg. Ryszard Michalik, zastępca: szef sztabu – płk Henryk Pietrzak.
•    W dniach 18 i 19 czerwca 1985 roku przeprowadzono ćwiczenia na współdziałanie z Marynarką Wojenną w ramach ćwiczeń Barakuda-85, ćwiczeniem kierował płk Henryk Pietrzak.

Na dzień 1 stycznia 1985 roku interesujące nas dane nt. sprzętu w 28. Batalionie Radiotechnicznym w Gryficach wyglądają następująco:
 

W 1987 roku do 28. Batalionu Radiotechnicznego przydzielono nowy sprzęt: 64Ż6, P-18, NUR-32. 1 lipca 1990 roku na skutek zmian politycznych w Polsce nastąpiło połączenie Wojsk Lotniczych z Wojskami Obrony Powietrznej Kraju, tworząc jeden rodzaj sił zbrojnych: Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej. 2 Korpus OPK przyjął nową nazwę: 2 Korpus Obrony Powietrznej. 25 maja 1992 roku zgodnie z rozkazami na wyposażenie JW 5211 Gryfice, wprowadzony został nowy sprzęt radiotechniczny: NUR-31. Sprzęt przeznaczony został do 282. kompani w Przećminie, a jego dowódcą został kpt. Andrzej Rokita. NUR-31 został włączony w system dyżurów bojowych z dniem 08.06.1992 roku.

Jednak najpełniejsze spojrzenie na sprzęt używany przez 282 krtech mamy poprzez wspomnienia żołnierzy służących w tej kompani. Na łamach Pomorskiego Forum Eksploracyjnego Zbigniew Kotula wspomina swoją służbę od stycznia 1992 roku do kwietnia 1993 roku, kiedy to początkowo służył jako elektromechanik na stacji Justyna (stacja radiolokacyjna NUR-31), a następnie jako kierowca sprzętu transportowo – zaopatrzeniowego kompani. Jak wspomina pan Zbigniew, oprócz w/w sprzętu, na kompani były jeszcze dwa KrAZy (do „Zośki” czyli od wysokościomierza PRW-13), stacja do obiektów nisko lecących „Daniela” (RT-17 [4]) nie pamięta na jakich samochodach, radiostacja na starze 660, agregaty prądotwórcze PAD, ciągnik gąsiennicowy, nieduża stacja paliwowa. Oprócz tego, sprzęt codziennego użytku: Star 29, autobus, UAZ, Nysa. Za czasów służby p. Zbigniewa jego dowódcą był st. chor. Jan Ozga, a dowódcą całej kompani por. Krzysztof Galiński. Inny żołnierz, p. Tadeusz, wspomina swoją służbę w latach 1985/1987 na radarze „Anna” (P-35). Zaś p. Grzegorz w latach 1977/1978 był operatorem na radiostacji R-137, dodatkowo pamięta stojące na terenie kompanii radar „Anna” (P-35) i  wysokościomierz „Zośka” (PRW-13).

28. Batalion Radiotechniczny oraz jednostki mu podległe, w tym 282. kompanię radiotechniczną w Przećminie rozformowano w 2000 roku. Część pododdziałów (zapewnie sprzęt i żołnierzy) przeniesiono do 23. Batalionu Radiotechnicznego. Niestety zaraz po rozformowaniu i wyprowadzce wojska, rozpoczął się na masową skalę szaber pozostawionego mienia. Znikało wszystko co metalowe, okna, kable…Dziś przy zwiedzaniu pozostałości po 282. krtech warto zachować ostrożność!

Tomasz Łowkiewicz

P.S. Dziękuję Zbigniewowi Kotuli za możliwość opublikowania jego wspomnień oraz cennych zdjęć z czasów służby w 282. krtech Przećmino.

Przypisy:
1) W literaturze nie jest wyszczególniony typ, dlatego przyjmujemy, że najbardziej prawdopodobny zestaw to NYSA B -radiolokacyjna stacja pomiaru wysokości (RSPW), i współpracująca z nią stacja radiolokacyjna NYSA C.
2) 5 batalion radiotechniczny podlegał pod 13 pułk radiotechniczny z Choszczna ze składu 2 Korpusu OPK.
3) 28 brtech posiadał Połączone Stanowisko Dowodzenia (PłSD) razem z 26 Brygadą Rakietową z Gryfic dla lepszego zobrazowania sytuacji powietrznej obszaru i przeciwdziałania w razie zagrożenia.
4) W literaturze określana jest jako RT-17 Narew lub RT-17 Daniela.

Bibliografia:
Henryk Czyżyk, Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych, „Lotnictwo” 9/2009, s. 78-87.
Robert Rochowicz, System rozpoznania i dowodzenia Obrony Powietrznej PRL (cz. 1), „Lotnictwo Aviation International” 5/2018, s. 88-98.
Robert Rochowicz, System rozpoznania i dowodzenia Obrony Powietrznej PRL (cz.2), „Lotnictwo Aviation International” 6/2018, s. 88-98.
60 lat wojsk radiotechnicznych - zarys historii, praca zbiorowa pod kierownictwem Bronisława Peikerta, wydawnictwo Szefostwa Wojsk Radiotechnicznych Sił Powietrznych, Warszawa 2011.
Marian R. Sztarski, Radary, Wydawnictwo MON, Warszawa 1981.

Strony internetowe:
Przećmino k/Kołobrzegu - 282 kompania radiotechniczna w: Pomorskim Forum Eksploracyjnym
https://forum.eksploracja.pl/viewtopic.php?f=122&t=2857&hilit=prze%C4%87mino – dostęp 28.12.2020 r.
Wojska lotnicze, OPK i LMW w 1986 r. w: Serwis-militarny.net :
https://serwis-militarny.net/viewtopic.php?f=18&t=3553&hilit=282 – dostęp 28.12.2020 r.
Stowarzyszenie Żołnierzy Pracowników i Sympatyków 2. Korpusu Obrony Powietrznej w Bydgoszczy – kalendarium:
http://stowarzyszenie2kop.pl/kalendarium-2-kop/ - dostęp 28.12.2020 r.