Dębogard to niewielka wieś rolnicza w gminie Dygowo, położona na północ od wierzchołka tworzonego przez wsie: Bardy – Świelubie – Pustary. I choć miejscowość ta znajduje się wokół niezwykle dawnych ośrodków, szczególnie mam tu na myśli grody w Bardach i Świelubiu, to historia tej miejscowości rozpoczyna się w okresie średniowiecza, a właściwie jest ściśle związana ze wzmianką źródłową o konsekracji kościoła parafialnego w Czerninie w 1281 roku. Wówczas Dębogard jest wymieniany jako wieś należąca do tej parafii. Pierwotna nazwa miejscowości to Damgard, lub jak podają inni autorzy Dammeghor. Nazwa, jak wskazuje A. Chludziński, wiąże się z dębem, ale według jego ustaleń, druga jej część była związana z grodem, albo z górą. W kolejnych latach, niemieccy kanceliści dokonywali odpowiednich zmian w jej zapisie, ale część podstawowa pozostała. Po wojnie, wątpliwości co do samego źródła nazwy miejscowości powróciły. Po 1945 roku nazwano ją Dębogóra, a później powrócono do wersji obecnej, czyli Dębogard.

Historia Dębogardu rozpoczyna się w związku z budową kościoła w Czerninie, ale to oznacza tylko tyle, że w 1281 roku wieś ta już istniała. To bardzo ważne wskazanie dla czytelników, gdy mowa o wzmiankach źródłowych, np. o składzie majątku kapituły kolegiackiej, w którym znajdują się nazwy poszczególnych miejscowości. Informacje to oznaczają tylko tyle, że w danym roku jakieś tereny należały do organizacji kościelnej, a nie, że powstały. Oznacza to, że miejscowości powiatu kołobrzeskiego są o wiele starsze niż wzmianki mówiące o ich istnieniu i mogą sięgać pierwszej połowy XIII wieku, a nawet być jeszcze starsze. W niektórych przypadkach mamy potwierdzenie istnienie słowiańskich miejscowości, funkcjonujących jeszcze w XII wieku. Inne nie są wymienione, co nie znaczy, że nie mogły powstać wcześniej. Mamy także przypadki, że jakaś wieś się wyludniła (przyczyny mogły być różne, najczęściej były to zaraza, emigracja, głód). Dębogard, choć należał do parafii w Czerninie, w okresie katolickim, a więc przed 1534 rokiem, jak wskazuje M. Vollack, musiał mieć kaplicę, która w okresie późniejszym została zniszczona, a we wsi znajdowano ślady cegieł i ceramiki. Świątynia mogła upaść w okresie protestanckim, albo też zostać zrujnowana w czasie wojny trzydziestoletniej – to tylko robocze hipotezy. Potwierdzenie istnienia takiej budowli mogłoby zostać dokonane jedynie w trakcie badań. Ufundowany przez biskupa kamieńskiego kościół w Czerninie był świątynią parafialną do 1945 roku. Co ciekawe, rejestry wskazują, że do 1925 roku wieś była protestancka. W tym czasie pojawił się jeden katolik i jedna osoba wyznania mojżeszowego.

Jak wskazuje M. Vollack, Dębogard był uposażeniem kościoła św. Piotra w Altstadt (dziś Budzistowo). To niezwykle ciekawa informacja, gdyż po pierwsze, dotyczy świątyni w dawnym grodzie kołobrzeskim, a po drugie, pozwala próbować datować samo powstanie wioski. Kołobrzeg był lokowany w 1255 roku, co spowodowało szybki upadek starego ośrodka słowiańskiego na początku XIV wieku, a więc Dębogard musiał istnieć wcześniej i przynosić dochody niewielkiej świątyni w Budzistowie. W okresie późniejszym Dębogard wszedł we władanie biskupów kamieńskich. W 1332 roku biskup Friedrich von Eickstedt sprzedał wioskę kapitule kołobrzeskiej za 1600 marek. Zgodnie z postanowieniami dziekana kapituły i jednocześnie fundatora świecznika siedmioramiennego w kołobrzeskiej bazylice, a także jego brata Ludwiga, dochody z Dębogardu miały być przeznaczone dla tych kanoników, którzy brali udział w modlitwach w czasie wspominek tych członków kapituły, ze środków których wspólnota kołobrzeskich duchownych zakupiła Dębogard i Bardy. Tak jak i ta ostatnia wioska, tak i Dębogard pozostawał w rękach kanoników aż do kasaty kapituły w 1811 roku. Wiązało się to z gospodarczym zacofaniem obu tych miejscowości. W 1427 roku kanonicy zakupili gospodarstwo od Klausa Braesgena za 50 marek. W 1486 roku biskup kamieński Benedykt Wallenstein potwierdził Dębogard wśród włości kapitulnych. W tym czasie musiał natomiast istnieć spór pomiędzy kanonikami a biskupem o granice poszczególnych włości, tak, że w 1520 roku biskup Martin von Karith (rodowity kołobrzeżanin, żyjący w latach 1448-1521), dokonał ponownego ustalenia granic poszczególnych pól i wsi.

Tak jak w przypadku Bardów, tak i w przypadku Dębogardu, nie mamy z późniejszego okresu zbyt wielu wzmianek. W okresie nowożytnym wieś ta była biedna. Została spustoszona w czasie wojny trzydziestoletniej, a okupacja rosyjska z okresu wojny siedmioletniej spowodowała, jak cytuje M. Vollack wspomnienia jednego z mieszkańców, dosłowne „zrównanie wsi z ziemią”. Mówiąc krótko, w Dębogardzie działo się to samo, co w innych podkołobrzeskich wioskach, które cierpiały podczas wrogich oblężeń twierdzy kołobrzeskiej.

Nowy etap historii rozpoczyna się w 1811 roku wraz z sekularyzacją państwa pruskiego i kasatą kołobrzeskiej kapituły, co ma związek z reformami Steina i Handenberga. Ich celem była modernizacja państwa pruskiego, rozbitego porażką wojenną i pokojem tylżyckim. Reformy te pozwoliły wyjść Prusom z feudalizmu do kapitalizmu, przy zachowaniu monarchii absolutnej bez konieczności uchwalania konstytucji czy powoływania parlamentu. Wioska zaczęła się rozwijać, majątek trafił do chłopów, którzy mogli go dziedziczyć. Wprowadzono nowe metody siewów i hodowli.

W 1780 roku w Dębogardzie mieszkało 63 chłopów. W 1816 roku było tu już 106 osób, a w 1855 roku 284. Apogeum nastąpiło w roku 1871, gdy w wiosce mieszkało 359 osób. Potem liczba ta spadała, aby w 1939 roku osiągnąć 260 mieszkańców. W latach 1911-12 zbudowano we wsi szkołę. W 1939 roku uczyło się tu 41 dzieci.

M. Vollack zamieszcza wspomnienia Wilhelma Jachowa, członka Volkssturmu, który opisuje co działo się we wsi i okolicy w 1945 roku. Wynika z niego, że Niemcom lepiej żyło się pod zarządem Rosjan, niż w czasach polskich. Pierwsi mieszkańcy polscy przybyli do Dębogardu jesienią 1945 roku, przywożąc ze sobą konia, krowę i kilka kóz.

Robert Dziemba
Fot. M. Vollack "Das Kolberger Land"