Po zakończeniu walk o miasto, po zakończeniu luzowania poszczególnych oddziałów, które udały się na odpoczynek na zachód od miasta, Kołobrzeg stopniowo zaczęły przejmować wojska radzieckie. Komendant wojenny miasta – płk Bobirenko, który miał swoją siedzibę w budynku przy ul. 1 Maja, zarządzał do 31 maja 1945 roku, kiedy miasto przejęła administracja polska, na czele z pierwszym prezydentem Stefanem Lipickim. 15 grudnia 1945 roku w Kołobrzegu przy ul. Rybackiej powstała strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza . Pierwszym dowódcą był kpt. Jan Mikoszewski. Być może wyda się to dziwne, ale przez najbliższe dwa lata był to jedyny oddział Wojska Polskiego w Kołobrzegu. Zastępcą dowódcy był chorąży Seweryn Niemczyk. Oficerom tym podlegało 20 szeregowych. W tym czasie pojawiali się inni żołnierze, ale pochodzili oni najczęściej z luzowanych na stany pokojowe poszczególnych oddziałów. Przyjeżdżali, poszukując poległych w walkach o miasto kolegów.

W marcu 1948 roku przy poczcie odsłonięto pomnik poświęcony żołnierzom poległym w walkach o Kołobrzeg . Niedługo potem, miasto opuścili żołnierze radzieccy, co mieszkańcy przyjęli z dużym zadowoleniem . 25 maja 1948 roku do Kołobrzegu dyslokowano ze Szczecina dwie jednostki artylerii 12. DP: 34. Pułk Artylerii Lekkiej, który miał stacjonować w koszarach przy ul. Szczecińskiej oraz 15. Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej, który trafił do koszar przy ul. Koszalińskiej . Dowódcą 34. Pułku był mjr Antoni Kopyłowicz, który został jednocześnie pierwszym powojennym dowódcą Garnizonu Kołobrzeg, warto zaznaczyć: polskim dowódcą, bowiem do tej pory funkcję tę pełnili oficerowie radzieccy. Niestety, nie mamy zbyt wiele informacji na temat funkcjonowania tego pułku. Warto podkreślić, że nie ma również w ogólnie dostępnych materiałach informacji na temat powstania Marynarki Wojennej w Kołobrzegu. Według wspomnień Czesława Gawrońskiego, który służył w Kołobrzegu w latach 1947-48, Marynarka Wojenna zawitała nad Parsętę w 1947 roku . Odbudowa Kołobrzegu zaczęła się więc od realizacji inwestycji wojskowych, czyniąc z Kołobrzegu ważne miasto garnizonowe.

Tomasz Łowkiewicz podaje stan zagospodarowania obiektów wojskowych w Kołobrzegu według stanu na dzień 25.10.1948 r. Wygląda to następująco:
- (1) Obiekty po zachodniej stronie ujścia Parsęty do morza
  (kompleks koszarowy (?) - później zajęty przez MW)
  (obiekt wolny )
- (6) ul. Szczecińska 2
  (dwa kompleksy koszarowe )
  (zajęte przez 34.Pułk Artylerii Lekkiej)
- (7) ul. Szczecińska
  ( kompleks koszarowy)
  (obiekt wolny)
- (9) ul. Koszalińska
  (kompleks koszarowy)
  (obiekt zajęty przez 15.dappanc)
- (10) ul. Artyleryjska (ul. Mazowiecka)
  (kompleks koszarowy na dwa bataliony piechoty)
  (obiekt wolny)
- (13) m. Zieleniewo (Bagicz)
  (lotnisko)
  (kompleks zajęty przez Armię Radziecką) .

Od 1949 roku Kołobrzeg zaczął zapełniać się żołnierzami Wojska Polskiego. Jak podaje T. Łowkiewicz, 30 marca 1949 roku na postawie rozkazu ministra obrony narodowej dokonano przeformowania 8. DP na etat:
- 8. Zmotoryzowanej DP która w maju i czerwcu 1949 r. została przesunięta z okolic Łodzi na Pomorze Środkowe. Podporządkowano ją dowódcy nowo sformowanemu 1. KPanc. Jednocześnie, z jednostek 8. Zmotoryzowanej DP w Kołobrzegu dyslokowano:
- 34. Pułk Artylerii Lekkiej 8. Zmot DP, na ul. Koszalińską (przeniesiony z ul. Szczecińskiej)
- 15. Pułk Moździerzy, na ul. Stalina (obecnie ul. Mazowiecka) – pułk sformowany na nowo
- 91. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, na ul. Szczecińską (sformowano go na bazie 20. Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej i 15. Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej) .

Tak o sytuacji w Kołobrzegu i stanie koszar pisze obecny generał Tadeusz Pióro, wówczas dowódca 34. Pułku Artylerii Lekkiej:

„Mój pułk przenoszono ze Szczecina do Kołobrzegu, do koszar opuszczonych przez jakąś jednostkę radziecką. Byłem już tam, oglądałem miasto, koszary, i przerażenie mnie ogarniało na myśl o przeprowadzce z tętniącego wielkomiejskim życiem Szczecina. Kołobrzeg był jedną ruiną, po ulicach chodziło się jak po gruzach, tylko ratusz stał jakimś cudem nietknięty w środku miasta. Napływających z wolna nowych mieszkańców lokowano z trudem w ocalałych, opuszczonych przez Niemców, ale jakże zniszczonych domach. W opłakanym stanie znajdowały się również koszary, z których wyszabrowano wszystko, co dało się wynieść, zdjąć lub odkręcić, piwnice zalewała woda cieknąca z popękanych rur, nie działały żadne urządzenia”.

To nie koniec zmian. Lata 50-te były rekordowe, jeśli idzie o napełnienie Kołobrzegu wojskiem. 12 czerwca 1950 roku zapadła decyzja o sformowaniu Ruchomego Warsztatu Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego Nr 2, przy ul. Koszalińskiej, a 91. Pułk Artylerii Przeciwpancernej przeformowano na nowy etat i podporządkowano bezpośrednio Dowódcy OW-II. 17 maja 1950 roku z Rogowa do Kołobrzegu dyslokowano 32. Pułk Zmechanizowany. Z kwestii ważniejszych, 34. Pułk Artylerii Lekkiej został przeformowany na 34. Pułk Artylerii Haubic. Zmiany struktur Wojska Polskiego następowały wraz ze zmianą podejścia do obrony Polski i jej sojuszy obronnych w ramach Układu Warszawskiego. Pod koniec 1957 roku, stan jednostek Wojska Polskiego w Kołobrzegu przedstawiał się następująco:
- 32. Pułk Zmechanizowany - JW 1746 Kołobrzeg
- 103 .Dywizjon Artylerii Haubic 8. DZ
- 104. Dywizjon Artylerii Haubic 8. DZ
- 48. Szkolna Bateria Artylerii 8. DZ
- 39. Batalion Medyczno-Sanitarny 8. DZ
- 2. Dywizyjny Warsztat Uzbrojenia 8. DZ
- Dowództwo 3. Brygady Obrony Wybrzeża
- 15. Batalion Obrony Wybrzeża
- 18. Batalion Szkolny
- 54. Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej.

Tak ten okres w Kołobrzegu wspomina pochodzący z Bytomia Rudolf Lison:

„Z Bytomia, aż do miejsca postoju jednostki wojskowej, w której miałem służyć, eskortowało mnie dwóch uzbrojonych kaprali. Gdzieś w drodze do Poznania dowiedzieliśmy się, że jedziemy do jednostki zmechanizowanej w Kołobrzegu. Po około 30 godzinach jazdy pociągiem dotarliśmy 23 listopada 1954 roku (…). Prowadzono nas przez zniszczone, nieoświetlone miasto do koszar przy ul. Koszalińskiej. Pogoda deszczowa, ruiny sterczące w niebo i dwa lata służby wojskowej przed sobą, to nie były wesołe widoki. (…) Ulokowano mnie w kompanii, która nazywała się KTZ (kompania technicznego zaopatrzenia). Służyli tu sanitariusze i kierowcy wozów zaopatrzeniowych, mechanicy samochodowi i pisarze sztabu. Byli to wszystko ludzie nieuchwytni dla regulaminu wojskowego, którzy dysponowali informacjami o wszystkim, co się dzieje w jednostce i poza nią. (…) W Kołobrzegu, podczas mego pobytu, było bardzo mało ludności cywilnej. W niedzielę, jak wyszło na przepustki 3 procent żołnierzy z koszar, to miasto było przepełnione wojskiem różnego rodzaju. W czasie służby wojskowej nie widziałem planu miasta, chyba wtedy jeszcze nie istniał [istniał, opracowano go w 1950 r. – dop. autora]. Trzeba było sobie zapamiętać punkty orientacyjne w ruinach, jak wieżę ciśnień, katedrę, basztę, pocztę, ratusz, dworzec i przyporządkować do nich w głowie przebieg ulic. Wtedy rozbierano Kołobrzeg. Tę pracę wykonywały także brygady kobiece. Czyszczone cegły ładowano na przyczepy i zawożono traktorami na dworzec towarowy. Żal mi było tych ciężko pracujących kobiet, często w niepogodę. Pod Kołobrzegiem było lotnisko radzieckie, gdzie szkolono pilotów. Z tego lotniska Rosjanie przyjeżdżali samochodami do rzeźni miejskiej po mięso, a do piekarni garnizonowej po chleb z czosnkiem, specjalnie dla nich pieczony. Handlowali przy tym różnymi rzeczami, które mogli kupować na lotnisku i których nie było w Polsce, przeważnie produkcji NRD”.

Powstanie 28. Sudeckiego Pułku Zmechanizowanego oraz 32. Pułku Zmechanizowanego im. Hansa Beimlera, przypadło na okres funkcjonowania PRL w Układzie Warszawskiem (1955 r.), a także profesjonalizacji armii i jej dostosowania do atomowego pola walki, a jednocześnie zmniejszenia liczby dywizji ogólnowojskowych i rozwiązanie korpusu pancernego (w ciągu 4 lat od 1955 roku stan wojska zmniejszono o 200 tys. żołnierzy) . Tymczasem, dyslokowanie kolejnych jednostek do Kołobrzegu, było związane ze strategicznym podejściem do obrony polskiego wybrzeża, które byłoby w stanie przeciwstawić się ewentualnemu desantowi morskiemu. Układ poszczególnych jednostek stacjonujących w Kołobrzegu i okolicach pozwalał dzięki temu zarówno na prowadzenie w czasie wojny frontowej operacji przeciwdesantowej, jak i ograniczone w skali działania taktyczne.

W 1958 roku, na podstawie Rozkazu MON Nr 0010/Org. z dnia 02.10.1958 roku na bazie dowództwa 3. Brygady Obrony Wybrzeża, 15. Batalionu Obrony Wybrzeża 3. BOW, 54. Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej 3. BOW oraz 18. Batalionu Szkolnego 3. BOW w składzie 8. DZ, powstał 82. Pułk Zmechanizowany 8. Drezdeńskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Bartosza Głowackiego, jako JW 3644. Pułk stacjonował w koszarach przy obecnej ul. Jedności Narodowej, gdzie przed latami stacjonował Pomorski Regiment Piechoty Nr 54 von der Goltza. Pułk musiał zmierzyć się z koniecznością remontu obiektów koszarowych, które były w kiepskiej kondycji technicznej. W 1960 roku 82. Pułk Zmechanizowany otrzymał sztandar wojskowy. W tym 1967 roku na podstawie Rozkazu MON Nr 025/MON z dnia 30.09.1967 roku przemianowano 82. Pułk Zmechanizowany na 28. Pułk Zmechanizowany. Ponieważ na Ziemiach Północno-Zachodnich poszczególne jednostki miały problem ze swoją tradycją i nawiązaniem do historii, zapadła decyzja, że 28 PZ będzie nosił nazwę 28. Sudecki Pułk Zmechanizowany, zgodnie z rozkazem MON Nr 019/MON z dnia 04.10.1973 roku. Wraz z rozbudową struktury armii w Kołobrzegu i zmniejszeniem stanu zatrudnienia (do rezerwy przeniesiono ok. 200 oficerów i podoficerów), w latach 1956-1961 przy obecnym LO im. Mikołaja Kopernika funkcjonowała klasa wojskowa. Zgodnie z wytycznymi, oficerowi musieli posiadać wykształcenie średnie. Ci, którzy go nie mieli, zdobywali to wykształcenie w specjalnie sformowanej klasie.

W latach 60-tych, w pułku służyło 1636 żołnierzy. W tym czasie, skład pułku wyglądał następująco:
- trzy bataliony piechoty zmotoryzowanej
    trzy kompanie piechoty zmotoryzowanej
    kompania wsparcia
- batalion czołgów
    trzy kompanie czołgów
- artyleria pułkowa
    bateria haubic 122 mm wz. 1938 (M-30)
    bateria przeciwpancerna
- kompanie: rozpoznawcza, saperów, łączności, medyczna, remontowa i transportowa
- plutony: chemiczny, przeciwlotniczy, remontu uzbrojenia i regulacji ruchu.

Na wyposażeniu pułku znajdowało się:
- 31 czołgów T-54A
- 79 transporterów opancerzonych SKOT
- 11 opancerzonych samochodów rozpoznawczych BRDM-1
- 3 samobieżne wyrzutnie ppk 3M6 Trzmiel
- 6 haubic 122 mm
- 9 armat przeciwpancernych 85 mm wz. 1944 (D-44)
- 9 moździerzy 120 mm, 9 moździerzy 82 mm
- 6 dział bezodrzutowych 82 mm B-10.

28 Pułk Zmechanizowany brał udział w pacyfikowaniu protestów robotników na Wybrzeżu w grudniu 1970. Protesty rozpoczęły się 14 grudnia, a 15 grudnia rozpoczął się strajk powszechny. W tym czasie w pułku wprowadzono stan podwyższonej gotowości bojowej i wydano rozkaz dyslokacji do Trójmiasta. Identyczny rozkaz otrzymali żołnierze z 32 Pułku Zmechanizowanego w Kołobrzegu, a także inne jednostki, które dyslokowano w rejon Gdańska w trybie alarmowym. 16 grudnia, jednostki osiągnęły rejon Gdańska - Kokoszki - Kiełpino Górne. 28 PZ został podporządkowany 16 DPanc.  z zadaniem obsadzenia mostów na Mołtawie i na wysokości Sienna Grobla oraz Biały Dworek. Żołnierze kontrolowali ruch na ok. 10 mostach, kontrolują w ten sposób ruch cywilów w kierunku centrum. 19 grudnia 28 PZ podporządkowano dowódcy 7 DD. W dniach 22-24 grudnia oddziały 8 DZ powróciły do siedzib sowich jednostek. Kolejny wyjazd na ulice Trójmiasta żołnierze 28 PZ odbyli po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku.

Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0111/Org. z dnia 15.09.1989 roku w terminie do dnia 31.12.1990 roku rozformowano 28. Sudecki Pułk Zmechanizowany. Jego wyposażenie zostało częściowo przekazane do 32 PZ w Kołobrzegu. W historii pułku, jednostką dowodzili: ppłk/płk dypl. Zenon Wilczak, mjr Waldemar Zajączkowski, mjr dypl. Andrzej Ekiert (1980–1984), mjr dypl. Andrzej Wołowiecki, mjr dypl. Andrzej Baran.

W artykule prezentujemy zdjęcia przekazane do Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu przez Henryka Carewicza, żołnierza służby zasadniczej jesień 1972-1974. Dziękujemy za przekazane zbiory, które unaoczniają kołobrzeską służbę i zachęcamy innych żołnierzy do kontaktu z naszym muzeum i przekazywania pamiątek związanych ze służbą w Kołobrzegu, aby zachować ją dla przyszłych pokoleń.

Robert Dziemba